“Bác sỹ thông tim bào thai”, “Bàn tay vàng trong làng can thiệp tim mạch”, “Người sửa lỗi những trái tim trẻ thơ”,… là những danh xưng thật ý nghĩa và cao cả mà người ta vẫn thường tự hào mỗi khi nhắc đến Tiến sỹ, bác sỹ Đỗ Nguyên Tín, Trưởng Đơn vị Can thiệp tim mạch, Bệnh viện Nhi đồng I, TP.Hồ Chí Minh.
Ít ai biết được rằng, để thực hiện thành công kỹ thuật này, gần 30 năm ròng rã, bác sỹ Tín đã đi khắp nơi, thực hiện hàng chục ngàn ca phẫu thuật can thiệp tim mạch cho trẻ em mắc bệnh tim bẩm sinh.
Và mới đây nhất, bác sỹ Tín cùng ekip Bệnh viện Nhi đồng 1, Bệnh viện Từ Dũ, cùng các đồng nghiệp đã can thiệp thành công bào thai có dị tật tim bẩm sinh phức tạp của sản phụ người Singapore, giữ trọn lời hứa với người bệnh và gia đình, đồng lòng, quyết tâm cứu sống con trẻ ngay trong bụng mẹ.
"Dừng lại hay tiếp tục?"
Sự việc bắt nguồn từ thông tin được chia sẻ trong khuôn khổ Hội nghị sản phụ khoa Việt - Pháp - châu Á - Thái Bình Dương lần thứ 25 vừa qua, khi Bệnh viện Nhi đồng 1 báo cáo một trường hợp ở Singapore bị dị tật tim bẩm sinh nặng giống những ca trước tại Việt Nam nhưng tuần tuổi thai nhỏ hơn. Nếu bào thai không được can thiệp sớm thì có thể chết lưu.
Giáo sư Valentina từ Trung tâm Can thiệp bào thai Ý đã động viên và khẳng định khả năng của Việt Nam: "Các bạn hãy làm đi, châu Á đã tín nhiệm và Việt Nam là một trong số rất, rất ít các quốc gia có thể thực hiện được".
Sau đó các bác sĩ tại Singapore liên hệ TS.BS Đỗ Nguyên Tín - Trưởng đơn vị can thiệp tim mạch Bệnh viện Nhi đồng 1 - và đề nghị chuyển bệnh nhân sang cho ê kíp can thiệp bào thai hai bệnh viện Từ Dũ và Nhi đồng 1 thực hiện.
Theo bệnh sử, chị K.W.S. (41 tuổi, quốc tịch Singapore, bệnh nhân trong ca can thiệp) đã mang thai lần đầu sau hơn 10 năm hiếm muộn nhờ phương pháp thụ tinh trong ống nghiệm (IVF), dự sinh vào tháng 9.
Chị K. thực hiện IVF và theo dõi thai kỳ tại hai bệnh viện lớn ở Singapore (gồm KK Women’s and Children’s Hospital và Singapore General Hospital).
Hành trình thai kỳ của cô không hề suôn sẻ. Từ tuần thứ 18, các bác sĩ tại đây đã phát hiện thai nhi có bất thường về tim mạch, với tình trạng hở van hai lá nặng và thông liên thất. Tình hình ngày càng nghiêm trọng hơn khi ở tuần thứ 21, siêu âm tim thai cho thấy hẹp van động mạch chủ nặng, van hai lá dày, hở van hai lá nặng và thiểu sản thất trái.
Trước hoàn cảnh của bệnh nhân, các bác sĩ tại Singapore đã quyết định giới thiệu chuyển chị K. đến TP. Hồ Chí Minh, nơi có cơ sở đầu tiên tại Đông Nam Á thực hiện được kỹ thuật này.
Ngày 5/5, người phụ nữ Singapore đáp chuyến bay đến TP.Hồ Chí Minh, mang theo cả hy vọng mong manh và ánh nhìn hoài nghi của không ít người trong giới chuyên môn.
Ngày 20/5, cuộc hội chẩn liên viện giữa Bệnh viện Từ Dũ, Bệnh viện Nhi đồng 1 và các chuyên gia quốc tế (đến từ Ý và Úc) đã diễn ra. Đây không chỉ đơn giản là hội chẩn chuyên môn mà như một cuộc thảo luận về sự sống.
Ngày 28/5, phòng phẫu thuật đặc biệt tại Bệnh viện Từ Dũ im lặng đến nghẹt thở. Ê-kíp hơn 20 người từ Sản khoa, Tim mạch, Siêu âm, Gây mê hồi sức cùng túc trực. Máy siêu âm hoạt động hết công suất, kim can thiệp cũng sẵn sàng.
Khi kim chuyên dụng vừa chọc vào buồng tim em bé trong bụng thai phụ Singapore, nhịp tim thai bắt đầu chậm, bác sỹ Đỗ Nguyên Tín khựng lại vì rủi ro tim ngừng đập quá cao.
"Dừng lại hay tiếp tục?", bác sỹ Tín nhớ lại khoảnh khắc trao đổi nhanh với bác sỹ Trịnh Nhựt Thư Hương, Trưởng Khoa Chăm sóc trước sinh, Bệnh viện Từ Dũ, cùng các đồng nghiệp, VnExpress đưa tin.
Lúc này, thai nhi đang ở tư thế thuận lợi hiếm có để can thiệp. Nếu rút kim, nhịp tim có thể phục hồi, nhưng sẽ rất khó đạt lại vị trí phù hợp cho thao tác nếu cần can thiệp lần nữa.
Để có được tư thế thai thế này, các y bác sĩ từng trải qua nhiều phen thót tim chờ đợi. Họ từng đưa thai phụ vào phòng can thiệp lần đầu vào ngày 22/5, nhưng sau hơn hai giờ xoay trở, em bé vẫn kiên quyết nằm ở tư thế sấp cố định, bánh nhau mặt trước, không thể tiếp cận tim thai để thủ thuật. Ở lần thứ hai này, êkíp cũng phải tốn hơn hai giờ xoay đẩy, truyền ối, em bé mới hợp tác để có thể đưa kim vào buồng tim.
"Làm luôn chứ chần chừ là mất cơ hội", bác sỹ Hương nói trong tích tắc. Không khí căng thẳng bao trùm phòng can thiệp. Nếu lần này không thể nong van động mạch chủ, em bé khó có cơ hội chào đời vì đã thiểu sản thất trái.
Tim thai chậm do áp lực đẩy từ thành ngực, bác sỹ Tín quyết định tiếp cận buồng thất nhanh nhất có thể. Lúc này, kim xuyên qua tử cung vào tim thai cũng không xuất hiện máu chảy ra như bình thường, nếu đứng chỉnh thì tim sẽ không thể trụ được. Ông luồn ngay guidewire (dây dẫn) qua kim, đưa bóng vào đúng vị trí van động mạch chủ, nhanh chóng bơm bóng để nong. Mọi người trong phòng gần như "nín thở", dõi mắt theo từng động tác.
Thời gian thông tim từ khi đâm kim vào buồng thất đến khi rút kim là 2 phút 40 giây - nhanh nhất từ trước đến nay, trong tình thế bắt buộc. Ngay sau can thiệp, các bác sĩ hồi sức thai, tiêm thuốc vận mạch adrenaline vào đùi em bé. May mắn, chỉ một mũi tiêm, nhịp tim em bé nhanh chóng hồi phục 141 lần/phút, trở về mức bình thường.
Các y bác sỹ vỡ òa cảm xúc, ôm chầm lấy nhau. Siêu âm cũng ghi nhận dòng máu của thai nhi lưu thông trở lại qua van động mạch chủ ngay sau can thiệp, vợ chồng thai phụ nắm tay nhau khóc nghẹn vì xúc động.
Theo Bệnh viện Từ Dũ, ca can thiệp tim bào thai ngày 28/5 là một cột mốc lớn về kỹ thuật chuyên môn. Nó đánh dấu ca can thiệp tim thai nhi thành công lớn thứ 9 tại Việt Nam cũng như tạo nên bước ngoặt mới của y học bào thai. Khi không chỉ chữa bệnh trong nước mà còn trở thành điểm đến của bệnh nhân nước ngoài.
Việc một bệnh viện hàng đầu tại Singapore chủ động giới thiệu thai phụ sang TP. Hồ Chí Minh để được can thiệp tim bào thai thể hiện niềm tin vào năng lực chuyên môn của đội ngũ bác sĩ ở TP.Hồ Chí Minh, và là minh chứng cho sự ghi nhận của khu vực ASEAN đối với trình độ kỹ thuật cao trong lĩnh vực y học bào thai tại nước ta.
'Kỳ nhân' chữa tim bẩm sinh
Nhiều đồng nghiệp gọi TS.BS Đỗ Nguyên Tín là kỳ nhân. Gọi thế cũng đúng, vì cho đến nay anh đã thực hiện hơn 17.000 ca can thiệp tim bẩm sinh. Kỳ tích lớn nhất là góp phần làm nên thành công ca can thiệp bào thai chữa dị tật tim bẩm sinh đầu tiên tại Đông Nam Á.
Anh kể hồi mới vào nghề, anh đã phải nhiều lần day dứt trước những cái chết thương tâm của các em bé mắc bệnh tim bẩm sinh mà không được phẫu thuật kịp thời.
Ở khu vực phía Nam, ngay cả Viện Tim mỗi năm cũng chỉ mổ được vài ca, trẻ mắc bệnh tim bẩm sinh vì thế cũng tử vong rất nhiều. Có những ngày chính tay anh phải ký xác nhận tử vong cho gần 200 bệnh nhi, khiến anh day dứt vô cùng. Và đó cũng là lý do bác sỹ Đỗ Nguyên Tín quyết tâm dấn thân vào lĩnh vực can thiệp tim mạch trẻ em dù con đường đi vô cùng gian nan và thách thức.
Bác sỹ Tín đã phải lăn lộn nhiều nơi như Bệnh viện Chợ Rẫy, Viện Tim, Bệnh viện Đại học Y dược Thành phố Hồ Chí Minh để học. Từ đó, số lượng trẻ bị tim bẩm sinh được can thiệp tăng dần, từ chỉ vài trẻ lên vài chục trẻ rồi vài trăm trẻ được can thiệp mỗi năm.
Riêng năm 2023, Bệnh viện Nhi đồng 1 đã can thiệp tim mạch cho hơn 800 trẻ em tim bẩm sinh. Bác sỹ Tín còn cùng các đồng nghiệp đi khắp các tỉnh, thành, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa để tầm soát tim bẩm sinh cho trẻ em, đưa về Bệnh viện Nhi đồng I phẫu thuật.
Dù đã thực hiện trên 17.000 ca phẫu thuật nhưng bác sỹ Tín vẫn không khỏi vui mừng mỗi khi can thiệp thành công cho một em bé. “Cứ mỗi ca thành công là tôi lại có một niềm vui, ví dụ mỗi ngày tôi phẫu thuật được 5 ca thì tôi có đến 5 niềm vui. Niềm vui của chúng tôi cứ thế nhân lên mỗi ngày,” bác sỹ Tín chia sẻ.
Riêng can thiệp tim mạch bào thai là một kỹ thuật khó mới chỉ phát triển trên thế giới trong 5 năm trở lại đây. Bác sỹ Đỗ Nguyên Tín nhớ lại, trong một hội nghị được tổ chức tại Mỹ từ nhiều năm trước, chứng kiến cảnh các bác sỹ Brazil luồn kim can thiệp dị tật tim bẩm sinh cho bào thai khiến anh kinh ngạc.
Anh chia sẻ: “Tôi gần như nín thở bởi chỉ cần lệch kim một chút thì sẽ nguy hiểm cho tính mạng của thai nhi. Thế nhưng dưới bàn tay khéo léo của phẫu thuật viên, ca thông tim được thực hiện một cách thần tốc, tôi như bừng tỉnh và quyết tâm phải học bằng được kỹ thuật này.”
Nghĩ là làm, bác sỹ Đỗ Nguyên Tín khăn gói sang các nước có kỹ thuật này để học. “Can thiệp dị tật tim từ bào thai nghĩa là sửa từ tế bào gốc. Trái tim của trẻ nhờ thế được sửa và chữa lành từ trong bào thai, điều này đồng nghĩa với việc nhiều em bé mắc tim bẩm sinh sẽ được chào đời khỏe mạnh, không phải sống lay lắt chờ được mổ tim như trước,” anh cho biết.
Khi hai trường hợp thông tim bào thai đầu tiên thành công, bác sỹ Tín không nhận đó là thành tựu, với anh đó mới chỉ là sự khởi đầu và con đường đi đến thành công còn rất dài.
“Trả lại cho em bé một trái tim bình thường đó là điều hạnh phúc nhất trong nghề nghiệp của mình” - đây cũng là kim chỉ nam trên con đường y nghiệp mà TS.BS Đỗ Nguyên Tín luôn hướng tới.
Phía sau chiếc blouse trắng
Tính đến năm 2025, bác sỹ Đỗ Nguyên Tín đã có 27 năm làm công việc “trồng người” trong vai trò giảng viên chính Bộ môn Nhi, Trường Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh.
Nhìn lại 1/4 thế kỷ trôi qua, anh vẫn nhớ rõ lý do tại sao mình lại chọn con đường kép: Thầy giáo và thầy thuốc.
“Nếu chỉ làm thầy thuốc thì thật đơn giản. Nhưng tôi chọn thêm công việc giảng dạy vì có máu nghề giáo chảy trong người. Có lẽ một phần gia đình tôi có truyền thống dạy học. Cha và hai anh là giáo viên phổ thông và giảng viên đại học”, bác sỹ Tín chia sẻ trên báo Giáo dục và Thời đại.
Khi làm cùng lúc hai công việc thì phải cực hơn. Một ngày của anh tất bật từ sáng đến chiều tối. Có khi người ta thấy anh vào lab can thiệp tim mạch của Bệnh viện Nhi đồng 1 giải quyết một ca bệnh khó.
Tại đây anh vừa làm, vừa truyền nghề cho các bác sĩ trẻ. Rồi giữa hai ca bệnh, anh có mặt trong phòng giao ban của khoa, tranh thủ giảng dạy cho các bác sĩ chuyên khoa 1. Chưa kể anh còn về trường, lên giảng đường để chia sẻ kiến thức cho các sinh viên năm cuối.
Một tháng đôi lần, bác sỹ Đỗ Nguyên Tín lại lên đường chuyển giao kỹ thuật cho các bệnh viện trong và ngoài nước, chia sẻ kiến thức và kỹ năng thực hành để các đồng nghiệp cũng làm được như mình.
“Ở thời đại 4.0 này, có giấu nghề cũng khó lắm. Đó là niềm vui và phần thưởng lớn nhất của người thầy. Người trồng cây nào cũng vui mừng khi nhìn thấy cái cây mà mình trồng mỗi ngày một cao lớn hơn, rồi đơm hoa, kết quả”, bác sỹ Tín nói.
Giáo sư, Tiến sĩ Trương Quang Bình, nguyên Phó Giám đốc Bệnh viện Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh, một tên tuổi của ngành tim mạch Việt Nam từng nhận xét: “Bác sỹ Đỗ Nguyên Tín là một tài năng thật sự. Trong chuyên ngành can thiệp tim bẩm sinh Việt Nam, có thể xem anh ấy là nhân vật hàng đầu”.
Các học trò vừa ngưỡng mộ và vừa sợ anh vì sự khó tính và nghiêm khắc của người thầy. Một bác sĩ (giấu tên) làm việc tại một bệnh viện ở TP.Hồ Chí Minh chia sẻ: “Hồi học y khoa, mỗi lần thi chúng tôi ai bắt thăm trúng phần trả lời vấn đáp của bác sỹ Tín đều xanh mặt vì có nhiều khả năng phải thi lại”.
Có lẽ nhờ sự khó tính và nghiêm khắc này mà nhiều học trò của bác sỹ Đỗ Nguyên Tín giờ đã thành danh. Không ít người đang đảm nhiệm vai trò quản lý khoa, phòng của nhiều bệnh viện lớn.
