Tôi gặp bác sĩ tâm thần Nguyễn Trung Nghĩa ngay tại phòng làm việc của anh ở bệnh viện, vào lúc 17h. Anh cho biết đây là khoảng thời gian ngắn ngủi trong ngày có thể tranh thủ dành cho cuộc nói chuyện kéo dài chừng 1 tiếng này. Bởi ngay sau đây, anh vẫn còn những bệnh cần được tư vấn.
Vất vả với công việc khám chữa bệnh lâm sàng như vậy. Song khi được hỏi về việc đã khi nào phải nói "giá như" về lựa chọn này. Anh thẳng thắn nói không. "Đối với tôi được gặp bệnh nhân, làm công việc yêu thích này mỗi ngày đó là sự biết ơn", bác sĩ Nguyễn Trung Nghĩa bộc bạch.
Lý do nào khiến anh lựa chọn và theo đuổi để trở thành một bác sĩ tâm thần?
Tôi có 2 phiên bản để trả lời câu hỏi này. Ở phiên bản đứng lớp giảng dạy cho học trò, tôi thường nói bất kỳ ai đi học về tâm lý, tâm thần sẽ thuộc 1 trong 2 kiểu người: Một là thấy mình có vấn đề nên muốn đi học để tìm hiểu về vấn đề của mình. Hai là học xong rồi thấy mình có vấn đề nên phải tìm hiểu. Tôi thuộc 1 trong 2 nhóm trên.
Thực tế, từ khi biết nhận thức, tôi là người nhạy cảm, dễ xúc động, dễ suy nghĩ tiêu cực. Ngay trong thời điểm mọi người đang vui đùa với nhau, tôi đã nghĩ cuộc vui nào cũng có lúc tàn. Nhóm bạn đang chơi rất thân với mình rồi sau này lại mỗi đứa một nơi, chẳng biết bao giờ mới đông đủ như này nữa. Ngay trong lúc vui, tôi đã nghĩ đến mầm mống của nỗi buồn.
Đặc biệt sau khi chia tay người yêu đầu tiên ở năm cấp 2, tôi xem đây là nỗi đau rất lớn với mình. Tại thời điểm đó, tôi đặt câu hỏi không biết trong đầu con người có cái gì mà làm người ta đau khổ tột cùng đến như vậy.
Ngay từ khi các bạn trong lớp chưa biết làm gì sau này, tôi đã có ước mơ trở thành bác sĩ và phải bác sĩ ngoại thần kinh. Tôi muốn mổ não ra để coi trong đó có cái gì khiến người ta đau khổ như vậy.
Tôi nuôi dưỡng và từng bước hiện thực hóa ước mơ đó. Cho đến khi học năm thứ 5 tại trường ĐH Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh, sau khi được học thực hành tất cả các chuyên khoa, tôi bắt đầu nhận ra để trả lời cho câu hỏi năm xưa chỉ có một con đường, đó là trở thành bác sĩ tâm thần. Bác sĩ ngoại thần kinh không giải đáp được thắc mắc đó. Đó là lý do tôi theo đuổi chuyên ngành này.
Khi theo đuổi chuyên ngành này, anh có nhận được sự ủng hộ của gia đình?
Đương nhiên có sự phản đối. Tôi là đứa con đầu tiên trong gia đình trở thành bác sĩ. Vì thế, mọi người kỳ vọng rằng mình sẽ theo đuổi những chuyên khoa như tim mạch hay nhi để gia đình có thể gửi gắm điều trị.
Trong suy nghĩ của mọi người ở thời điểm đó, nhắc đến tâm thần là nhắc đến người điên, chỉ có ở trong viện tâm thần. Việc học ngành này thực sự không giúp ích gì cho mọi người xung quanh. Với quan điểm đó, cả nhà phản đối tôi theo đuổi chuyên khoa này. Ngay cả mẹ, một người luôn ủng hộ tôi trở thành bác sĩ cũng phản đối lựa chọn của con trai.
Lúc đó, tôi thường “né” tranh luận để tránh khiến cho không khí trong gia đình trở nên căng thẳng. Tôi vẫn âm thầm lựa chọn con đường của mình. Khi có kết quả đậu nội trú tâm thần, tôi mới thông báo với mẹ. Đến lúc đó, mẹ biết thì…sự đã rồi (cười).
Bệnh nhân tâm lý tìm đến bác sĩ khi tình trạng bệnh đang ở giai đoạn nào?
Nếu nhìn một cách tổng quát, tôi thấy đủ mọi cấp độ. Nhưng hiện nay, mọi người tìm đến bác sĩ tâm thần để điều trị bệnh sớm hơn trước rất nhiều. Trước đây, không có nhiều lựa chọn, một người bệnh nặng tới mức mất trí, không kiểm soát được bản thân, có hành vi tự hại mình và người khác… mới nhờ đến sự can thiệp của bác sĩ. Hiện tại, mọi người phát hiện ra vấn đề sớm hơn, chỉ cần có dấu hiệu tiềm ẩn đã tìm gặp bác sĩ.
Trong vòng 1 năm trở lại đây, tôi thấy mọi người hình thành thói quen đi khám sức khỏe tâm thần tổng quát như hình thức khám sức khỏe thể chất định kỳ. Tức là, mọi người chủ động thăm khám khi vẫn đang cảm thấy thoải mái yêu đời.
Độ tuổi người bệnh đến khám sức khỏe tâm thần cũng ngày càng mở rộng ra. Trước đây, lứa tuổi chủ yếu là thanh niên cho đến trung niên. Giờ đây, các em vị thành niên hay cụ ông, cụ bà cũng tìm gặp bác sĩ tâm thần.
Mọi người thường nghĩ rằng việc mất ngủ chỉ là vấn đề sinh lý nên ráng chịu. Hoặc nhiều người suy nghĩ là về già ai cũng trầm buồn, nhớ nhớ, quên quên nên chẳng ai tìm đến bác sĩ tâm thần. Song giờ đây, mọi người nhận diện được vấn đề. Họ muốn có cuộc sống lâu dài, khoẻ mạnh hơn nên đã tìm đến chúng tôi.
Khi gặp người bệnh có vấn đề về tâm lý nhưng không tin đó là sự thật hoặc khó khăn trong việc chia sẻ câu chuyện với bác sĩ, anh phải giải quyết như thế nào?
Hiện nay, trước khi đến phòng khám, đa phần mọi người đã tìm hiểu trước về người sẽ thăm khám, điều trị cho mình. “Thấy hợp thì mới tìm đến” - thân chủ của tôi thường chia sẻ như vậy. Thêm nữa, mọi người cũng hiểu về tình hình hiện tại của mình. Đó là may mắn. Khi truyền thông xã hội phát triển, mọi người biết và quan tâm nhiều hơn về sức khỏe và tình trạng tâm lý. Từ đó, mọi người cởi mở và dễ dàng hơn khi chia sẻ câu chuyện của mình.
Song vẫn có trường hợp như bạn nêu ra. Nhiều người khó đặt niềm tin vào người lạ sau khi trải qua quá nhiều tổn thương trong các mối quan hệ. Mặc dù về lý trí, họ biết cần phải đi khám do cảm thấy không ổn. Song việc đặt niềm tin vào người khác để chia sẻ câu chuyên của mình vẫn là rào cản lớn đối với họ.
Với những trường hợp này, tôi làm việc theo nguyên tắc chung. Đầu tiên tôi làm việc với thân chủ để hiểu vì sao họ đến đây, mình có thể giúp gì. Sau đó, tôi thông báo về nguyên tắc làm việc như tính bảo mật, sự an toàn, không phán xét, không đánh giá. Dần dần, qua những thăm hỏi, tương tác, trong thời gian có thể là buổi thứ hai, thứ ba, hay có trường hợp tận nửa năm sau, thân chủ cũng dần mở lòng, chia sẻ với bác sĩ.
Câu chuyện bác sĩ khám và chữa bệnh cho người bệnh nhân tâm lý chỉ đơn giản là nói chuyện, chia sẻ như vậy?
Thực tế, chúng tôi vẫn có các bước kiểm tra lâm sàng như các chuyên khoa khác, bao gồm xét nghiệm máu, xét nghiệm hormon, đo đa ký giấc ngủ, điện não, hay chụp hình ảnh não bộ… Từ kết quả xét nghiệm, chúng tôi đánh giá được toàn vẹn tình trạng bệnh nhân, nhằm đảm bảo vấn đề của họ không phải là do thay đổi cấu trúc sinh lý nào trong người.
Bên cạnh đó, chúng tôi có những công cụ khác như thang đo tâm trắc. Đây là công cụ thiết kế để đánh giá mức độ của một vấn đề tâm lý cụ thể bằng con số.
Ví dụ, một người trầm cảm đến thăm khám. Sau 3 buổi, nếu tôi hỏi bạn còn trầm cảm hay không? Bệnh nhân hoàn toàn có thể trả lời là còn. Họ mô tả vẫn cảm thấy buồn buồn, mệt mệt nhưng có đỡ hơn chút.
Nhưng nếu sử dụng thang đo trên, bác sĩ có thể đánh giá được cụ thể tình hình bằng thông số. Như ở buổi đầu tiên, điểm trầm cảm của bệnh nhân cao chót vót, 21/27 điểm - mức trầm cảm nặng. Nhưng sau 3 lần thăm khám, số điểm này có thể giảm xuống còn 15-18/27. Tức là, từ trầm cảm nặng, bệnh nhân đã chuyển xuống mức độ trầm cảm trung bình.
Khi nhìn vào những con số đó, bệnh nhân sẽ thấy được sự cải thiện về bệnh tình một cách rõ ràng hơn. Tất nhiên, họ sẽ cảm thấy rất thuyết phục và cảm nhận được vấn đề của mình đang được giải quyết đúng.
Song dù sử dụng công cụ hay liệu pháp nào, điều quan trọng mà bác sĩ tâm thần cần làm là bắt đầu bằng sự quan tâm, đồng hành để hiểu được câu chuyện của thân chủ. Bởi sự quan tâm là nền tảng cho các tố chất khác như sự kiên nhẫn, thấu cảm, lòng trắc ẩn.
Dành sự quan tâm và đồng hành với người bệnh, anh có còn thời gian dành cho bản thân và gia đình mình?
Nhiều người thường nhắc đến nguyên tắc quan tâm của bác sĩ với thân chủ. Nên mọi người lại đặt câu hỏi tại sao khi thân chủ nhắn tin, gọi điện vào lúc 10h đêm, bác sĩ lại không trả lời.
Thực tế, chuyên ngành của chúng tôi tồn tại khái niệm khung trị liệu và hệ thống nâng đỡ. Khung trị liệu tức là, khi làm việc, bác sĩ cần làm rõ vai trò của mình với bệnh nhân. Ví dụ: Tôi là người có chuyên môn, đồng hành cùng thân chủ. Môi trường đồng hành là trong phòng khám, nơi an toàn để chia sẻ, có giao kết rõ ràng. Tuy nhiên, ngoài buổi khám đó, thân chủ có những bài tập, hệ thống nâng đỡ để họ thực hành những gì đã cam kết.
Sự hỗ trợ của bác sĩ cần giữ khung trị liệu đó, nếu không dẫn đến phá khung. Tức là vai trò bác sĩ và thân chủ không còn. Từ đây, thân chủ sẽ gặp bất lợi.
Ví dụ, người mà bạn có thể tiếp cận bất cứ lúc nào là gia đình, bạn bè thân thiết. Nếu dùng mối quan hệ gần gũi đó để trị liệu cho bệnh nhân. Câu hỏi được đặt ra là nó có hiệu quả không. Nếu có, người bệnh đâu cần tìm đến bác sĩ tâm thần, hay nhà tâm lý. Nên để đạt lợi ích tốt nhất cho bệnh nhân, cần phải tôn trọng giữ được khung trị liệu.
Ngoài giờ làm việc là thời gian riêng của bác sĩ. Bác sĩ cần thời gian, không gian riêng để cân bằng trở lại. Cũng như bệnh nhân, bác sĩ cũng cần thời gian với hệ thống nâng đỡ để hồi phục.
Sau thời gian tiếp xúc quá nhiều với các vấn đề mang tính đau thương, gây sốc của thân chủ, chính anh cũng bị tác động tâm lý?
Chắc chắn rồi. Bởi khi thể hiện lòng trắc ẩn, quan tâm, bác sĩ đã mở 1 ngõ nhỏ kết nối tâm hồn mình với thân chủ. Tôi hiểu đây là một phần của công việc nên sẵn sàng và chủ động với nó. Đồng thời, tôi cũng phải học các kỹ năng để bản thân ổn thì mới giúp được người khác.
Với những vấn đề đó, tôi học cách đón nhận và chuyển hoá nó. Những bước này cần có kỹ thuật và công cụ để xử lý cảm xúc của mình trong quá trình làm việc. Ví dụ, sau khi khám ca bệnh khó, cảm xúc của tôi bị ảnh hưởng. Sau khi thân chủ bước ra khỏi phòng, trước khi tiếp nhận người tiếp theo, tôi cần vài phút để hít thở sâu. Thậm chí, tôi cần di chuyển ra ngoài. Trên tiến trình đó, từng hơi thở, từng bước chân giúp tôi được chữa lành, quán chiếu cảm xúc và chuyển hoá nó. Những việc làm đó là bài thực hành tôi rất vui vẻ làm mỗi ngày.
Thêm nữa, mỗi ngày, tôi phải thiền ít nhất 30 phút hoặc nhiều hơn. Tôi hay nói đùa rằng không thiền là không sống nổi. Có những chuỗi ngày bận không thể thiền, tôi thấy tâm trạng của bản thân thay đổi, khả năng tiếp nhận và dung chứa cũng bị giảm.
Vừa thăm khám cho người bệnh, lại đứng lớp giảng dạy, lý do nào khiến anh tiếp tục làm sáng tạo nội dung trên TikTok?
Thời điểm 2022, tôi nhận được lời mời làm khách mời trong chuỗi podcast về tâm lý. Sau đó, tôi tiếp tục được ekip mời làm host của chính chương trình đó và tạo được tiếng vang. Từ đây, các bạn ngỏ ý mời tôi mở kênh TikTok của mình.
Với lời mới đó, tôi phải mất đến 6 tháng để cân nhắc. Bởi tôi hiểu có rất thứ ảnh hưởng. Trước hết, hình ảnh của bác sĩ sẽ phải chịu những phán xét như: Bác sĩ trên Tiktok là bác sĩ truyền thông chứ không phải là bác sĩ giỏi chuyên môn. Từ đây, tôi suy nghĩ đến việc mình có sẵn lòng để tái định nghĩa những định kiến đó hay không?
Bên cạnh đó, nhiều băn khoăn khác khiến tôi trăn trở như việc cung cấp thông tin trong 1 đoạn video ngắn như vậy có giúp mọi người hiểu đúng ý. Những nhà chuyên gia khác nhìn vào đánh giá mình nói sai thì sao.
Song một tình huống khiến tôi thực sự muốn lập kênh TikTok chính là câu chuyện của một trường hợp bệnh nhân. Vào thời điểm đó, tôi được thăm khám cho một người phụ nữ bị mất con. Con của cô ấy đã tự tử cách đây 3 tháng. Trong quá trình chia sẻ, cô ấy đã nói giá như gia đình có những phát hiện sớm hơn thì chắc chắn bạn nhỏ không rơi vào tình huống đáng tiếc như vậy.
Nỗi đau và sự tiếc nuối của người mẹ đó đã khiến tôi có suy nghĩ giá như kiến thức về sức khỏe tâm lý của mọi người được nâng cao, thì khả năng sẽ ít đi những câu chuyện đau buồn như thế. Đó chính là lý do đưa tôi đến clip đầu tiên.
Anh giải quyết cái khó của việc truyền tải kiến thức y khoa một cách dễ hiểu trong thời gian ngắn như thế nào?
Tôi giải quyết bằng định hướng xây kênh, bắt đầu bằng những câu chuyện. Vì câu chuyện là thứ trực tiếp vào nhiều vùng não nhất, bao gồm vùng não cảm xúc của con người. Nên nó dễ thu hút sự chú ý, để mọi người đồng cảm và tiếp thu kiến thức dễ hơn. Đó là cách tôi bắt đầu.
Tuy nhiên, để có hướng đi này, chúng tôi cũng chật vật. Tôi đã phải tham vấn với thầy của mình về đạo đức y khoa, về việc đảm bảo tính vô định danh của bệnh nhân, để thông tin mình cung cấp không thể truy xuất.
Làm một thời gian, chúng tôi tìm ra cách để cân bằng những yếu tố đó. Đến nay, kênh dần đa dạng nội dung hơn. Những video có kiến thức chuyên sâu dần được truyền tải.
Anh nghĩ rằng điều gì khiến kênh TikTok của mình đạt hơn 260 nghìn người theo dõi và hơn 3,4 triệu người yêu thích?
Tôi cũng không biết nữa (cười). Nói ra thì hơi kỳ, nhưng tôi ít quan tâm đến những con số. Trên điện thoại của tôi còn không có app TikTok.
Tôi không dành nhiều tâm trí cho mạng xã hội đâu. Tôi dùng thời gian cho việc trị liệu lâm sàng, làm nghiên cứu, và phát triển chuyên môn của mình.
Với công việc làm sáng tạo nội dung, tôi chuẩn bị nội dung, truyền tải nó lên kênh. Phần còn lại, tôi được các bạn trong ekip hỗ trợ.
Điều ước mong của tôi không phải là tăng số, tăng view hay nổi tiếng. Mong muốn duy nhất của tôi vẫn là kiến thức tâm lý tâm thần được phổ biến hơn, được mọi người đón nhận. Sau đó, họ biết cách giữ lại những điều gì có ích cho mình. Tôi rất mừng khi thấy mọi người hiểu được vấn đề của bản thân. Khi đó, họ sớm có những can thiệp nhằm tiết kiệm được tiền bạc, thời gian và khả năng điều trị cũng sẽ tốt hơn.
Niềm vui của một người làm sáng tạo nội dung là vậy. Còn niềm tự hào của anh sau nhiều năm nắm giữ vai trò bác sĩ tâm thần là gì?
Tự hào của tôi là vẫn được làm nghề. Mỗi tối, tôi đều làm bài tập biết ơn. Tôi ghi lại 3 điều mình biết ơn trong ngày hôm nay. Sau khi đọc lại tôi thấy rất nhiều ngày mình đều ghi cùng một nội dung: Cảm ơn cuộc sống vì ngày hôm nay vẫn được gặp bệnh nhân, vẫn còn được làm nghề.
Cảm ơn bác sĩ đã chia sẻ!
