"Đi ngang qua một ngôi làng ở tỉnh Hà Nam (Trung Quốc), bạn có thể thấy cây, thấy đường… nhưng tuyệt nhiên không thấy bất kỳ căn nhà nào. Không phải vì dân làng bỏ đi hay xây nhà “tàng hình”, mà bởi vì cả ngôi làng đang sống bên dưới lòng đất - đúng nghĩa đen!", tờ Sohu mở đầu bài viết giới thiệu về Địa Khanh Viện - một loại hình kiến trúc truyền thống có tuổi đời đến 4.000 năm ở Trung Quốc.
Địa Khanh Viện nhìn từ trên cao.
Tiến sát lại có thể thấy mỗi ngôi nhà ở một khu biệt lập, lối vào cầu thang trên nền đất cao.
Cận cảnh góc nhìn từ trên cao xuống 1 căn nhà ở khu Địa Khanh Viện.
Nơi đây từng được gọi là “ngôi làng bí ẩn nhất Trung Quốc” với gần 10.000 ngôi nhà dưới lòng đất và khoảng 3.000 cư dân đang sinh sống. Thay vì xây nhà trên mặt đất, người xưa đào một hố sâu khoảng 6 - 7m, hình vuông hoặc chữ nhật, rồi xây nhà xung quanh phần hố này. Mỗi căn có diện tích khoảng 10 - 12m mỗi cạnh, thường được thiết kế vuông vức. Một đường hầm nối ra bên ngoài qua sân chung chính là “lối ra” duy nhất. Nhìn từ trên cao, bạn chỉ thấy những khoảng sân trống, cây xanh mọc phủ, tuyệt nhiên không thấy mái ngói hay tường nhà vì toàn bộ không gian sống nằm bên dưới.
Chưa hết, khi khám phá về chất liệu và kiến trúc của các ngôi nhà ở Địa Khanh Viện mới càng phải "wow" hơn. Được biết, để hoàn thiện một căn nhà như vậy, mỗi hộ gia đình phải mất từ 2 đến 3 năm, chủ yếu dựa vào sức người và những công cụ thủ công đơn giản, một quá trình vừa đòi hỏi kỹ thuật, vừa thể hiện sự kiên nhẫn đáng kinh ngạc.
Để xây một ngôi nhà dưới lòng đất kiểu Địa Khanh Viện, người ta sẽ bắt đầu bằng cách đào sâu khoảng 6-7 m xuống lớp đất hoàng thổ, loại đất có tính chất rất “đặc biệt”: Khi còn ẩm thì mềm, dễ đào; nhưng khi khô lại, nó trở nên rắn chắc và chịu lực tốt. Nhờ đó, ngôi nhà có thể đứng vững hàng trăm năm mà không cần đến nền móng hiện đại.
Sau khi phần “hố nhà” được đào xong, người dân sẽ dựng khung cửa, mái hiên bằng gỗ, vừa giúp giữ nhiệt, vừa dễ thi công thủ công. Về sau, để tăng độ bền và chống bào mòn theo thời gian, họ tiếp tục trát vôi và xây gạch ở mặt trong hoặc quanh sân trời.
Mỗi căn có một lối cầu thang đi xuống.
Không gian bên trong vườn nhà.
Một căn phòng trong khu Địa Khanh Viện.
Bên trong, ngôi nhà thường chỉ có một tầng chính nhưng đầy đủ công trình, với phân trung tâm là một giếng trời lớn, xung quanh là các phòng chức năng như phòng ngủ, bếp, kho chứa, chuồng gia súc… Tất cả đều quay mặt vào sân trung tâm để tận dụng ánh sáng tự nhiên từ trên cao. Một số nhà còn có hành lang ngầm nối nhiều gian, tạo thành mạng lưới sống liên hoàn. Khu sân trời cũng chính là không gian cộng đồng, nơi người dân tụ họp, tổ chức lễ hội, đám cưới hay các hoạt động văn hóa làng xóm, giống như “sân chung cư” phiên bản cổ xưa.
Nhiều ngôi nhà đã tồn tại hơn 200 năm, trở thành chốn sinh hoạt của tới 6 thế hệ trong cùng một gia đình. Dù nằm sâu dưới lòng đất, các căn nhà này vẫn được trang bị đầy đủ tiện nghi hiện đại như điện, tủ lạnh, máy giặt… khiến cuộc sống bên trong không hề thua kém nhà xây trên mặt đất. Một điểm thú vị nữa là không gian sống cực kỳ yên tĩnh và an toàn, do chỉ có một lối ra vào duy nhất. Bà Yang Guo Rang, một cư dân địa phương, chia sẻ với truyền thông Trung Quốc: “Tôi thực sự cảm thấy thoải mái khi sống ở đây. Mùa hè mát, mùa đông ấm, mà rất yên tĩnh.”
Một số góc nhìn từ bên dưới nhà lên.
Nằm sâu dưới lòng đất, những ngôi nhà Địa Khanh Viện được trang bị hệ thống thoát nước ngầm cực kỳ thông minh. Toàn bộ nước mưa rơi xuống sân trời sẽ theo các rãnh dẫn ngầm thoát ra ngoài, không đọng lại trong khu nhà. Nhờ vậy, dù mưa lớn hay bão kéo dài, nơi đây gần như không bị ngập úng hay ảnh hưởng bởi lũ lụt, trái ngược hoàn toàn với hình dung của nhiều người khi nghe tới “nhà dưới đất”.
Không chỉ vậy, chính vị trí đặc biệt này còn giúp công trình “miễn nhiễm” với thời tiết cực đoan. Vào mùa hè, nhiệt độ bên trong nhà luôn mát rượi, khoảng 20°C mà không cần điều hòa. Đến mùa đông, không gian vẫn ấm áp trên 10°C, đủ để người dân sinh hoạt thoải mái mà không cần hệ thống sưởi phức tạp.
Bên cạnh đó, kiến trúc khép kín xoay quanh giếng trời không chỉ tạo sự yên tĩnh, cách âm hiệu quả mà còn tăng khả năng chống rung lắc khi có động đất nhẹ, điều mà không ít công trình hiện đại cũng phải “đau đầu” tìm cách giải quyết.
Song, từng có thời điểm, nhiều ngôi nhà địa khanh viện bị bỏ hoang khi người dân chuyển lên nhà xây hiện đại. Tuy nhiên, từ năm 2011, chính quyền Hà Nam đã triển khai chính sách bảo tồn và phát triển du lịch văn hóa, biến ngôi làng dưới lòng đất này thành điểm tham quan độc đáo. Nhiều căn nhà được phục dựng nguyên trạng, mở cửa cho du khách trải nghiệm đời sống “underground”. Một căn nhà 3 phòng ngủ, bếp và phòng tắm có giá khoảng 400.000 nhân dân tệ (hơn 1,48 tỷ đồng), trong khi thuê một phòng đơn để trải nghiệm ngắn ngày chỉ khoảng 260 nhân dân tệ/tháng (gần 980.000 đồng).
Đây còn là nơi tổ chức nhiều hoạt động, văn hóa, du lịch.
Bên cạnh tham quan kiến trúc cổ, du khách còn có thể trải nghiệm các hoạt động văn hóa dân gian như cắt giấy, làm đèn lồng, xem lễ cưới truyền thống…, biến ngôi làng thành một “bảo tàng sống” dưới lòng đất.
Sohu, QQ.
