Theo hãng truyền hình Al Jazeera, tại các bệnh viện ở Ấn Độ, mỗi năm có hàng chục nghìn ca ghép thận được thực hiện. Đằng sau đó là một hệ thống môi giới tinh vi, dùng giấy tờ giả để hợp pháp hóa việc mua bán nội tạng - một ngành kinh doanh lợi nhuận cao nhưng đầy rủi ro và bất công.
Chẳng hạn ở một ngôi làng nghèo của Bangladesh, hàng trăm người dân chỉ còn sống với một quả thận. Họ từng tin rằng việc bán thận sẽ giúp đổi đời, nhưng điều chờ đợi họ lại là nỗi đau dai dẳng và sự ân hận với quyết định "tàn khốc" của mình.
Nơi người dân bán thận để sống
Ông Safiruddin, 45 tuổi, sống tại làng Baiguni, huyện Kalai - một trong những nơi nghèo nhất Bangladesh.
Vết sẹo trên cơ thể ông Safiruddin sau khi bán thận
Vào mùa hè năm 2024, Safiruddin đã bán thận với giá 350.000 taka (khoảng 2.850 USD - 73 triệu đồng). Anh hy vọng số tiền này sẽ giúp gia đình thoát nghèo và xây nhà cho ba người con (hai con gái 5 và 7 tuổi, một con trai 10 tuổi). Nhưng số tiền nhanh chóng cạn kiệt, ngôi nhà vẫn dang dở, và cơ thể anh giờ đây mang theo nỗi đau hết phần đời còn lại.
Hiện, sức khỏe giảm sút buộc anh phải làm công việc lao động chân tay tại một kho lạnh. Những cơn đau và mệt mỏi liên tục khiến việc thực hiện các công việc thường ngày trở nên khó khăn.
"Tôi bán thận chỉ vì muốn gia đình có cuộc sống tốt đẹp hơn. Tôi đã làm tất cả vì vợ con mình", anh chia sẻ.
Khi ấy, Safiruddin không nhận ra mối nguy hiểm tiềm ẩn. Những kẻ môi giới tiếp cận anh bằng lời lẽ nhẹ nhàng, vẽ ra viễn cảnh đơn giản, như thể đây là một cơ hội đổi đời, không phải canh bạc với sức khỏe. Dù ban đầu lưỡng lự, sự cùng quẫn đã đẩy anh vào bước đường cùng.
Chúng đưa Safiruddin sang Ấn Độ bằng thị thực y tế, lo liệu mọi thứ từ vé máy bay, giấy tờ đến thủ tục nhập viện. Mọi việc diễn ra suôn sẻ, tưởng chừng hợp pháp. Đến Ấn Độ, dù vẫn cầm hộ chiếu Bangladesh thật, anh được cung cấp một loạt giấy tờ giả, bao gồm cả chứng nhận quan hệ họ hàng với người nhận thận để hợp thức hóa ca ghép. Danh tính của anh bị thay đổi, và quả thận được đưa vào cơ thể một người lạ chưa từng biết mặt.
"Tôi không hề hay biết ai là người nhận thận. Họ, những kẻ môi giới, chẳng nói cho tôi một lời nào", Safiruddin chậm rãi kể lại.
Làng Baiguni chỉ có chưa đến 6.000 dân, nhưng đã nổi tiếng với cái tên "làng một quả thận", vì quá nhiều người ở đây từng bán thận.
Một nghiên cứu đăng trên tạp chí BMJ Global Health năm 2023 cho thấy cứ 35 người trưởng thành ở huyện Kalai thì có 1 người từng bán thận.
Bà Josna giờ đây sống trong cảnh cô đơn, đau ốm và thuốc men không đủ để nuôi sống quả thận còn lại
Hầu hết người hiến thận là nam giới ngoài 30 tuổi, bị dụ dỗ bởi lời hứa hẹn kiếm tiền nhanh chóng. Theo nghiên cứu, 83% số người được khảo sát cho biết nghèo đói là lý do chính khiến họ bán thận, trong khi những người khác là do trả nợ, nghiện ma túy hoặc cờ bạc.
Safiruddin kể, những kẻ môi giới đã giữ hộ chiếu của anh và không bao giờ trả lại. Ngay cả đơn thuốc sau phẫu thuật, anh cũng không được nhận. "Họ lấy hết mọi thứ rồi biến mất, chẳng để lại cho tôi thứ gì", anh nói, giọng chùng xuống.
Josna Begum, một góa phụ 45 tuổi ở Kalai Upazila, từng nghĩ việc bán thận sẽ giúp bà đổi đời. Năm 2019, bà cùng người chồng mới Belal sang Ấn Độ với lời hứa nhận 700.000 taka. Nhưng sau ca phẫu thuật, bà chỉ nhận được 300.000 taka (hơn 2.400 USD). Chưa kịp ổn định cuộc sống, Belal đã bỏ rơi bà để cưới người khác. Josna giờ đây sống trong cảnh đau ốm, thuốc men không đủ, và không biết bấu víu vào đâu. "Cuộc đời tôi coi như chấm hết", bà nghẹn ngào.
Mohammad Sajal, một cựu doanh nhân ở Dhaka, trắng tay sau khi một nền tảng thương mại điện tử sụp đổ. Bế tắc, năm 2022 anh chấp nhận bán thận với hy vọng đổi lấy 1 triệu taka, nhưng chỉ nhận được 350.000.
Cảm thấy bị lừa, Sajal quay sang cộng tác với chính những kẻ môi giới từng lừa mình, trở thành một mắt xích trong đường dây buôn thận. Tuy nhiên, khi xung đột tài chính xảy ra, anh bỏ trốn vì lo sợ bị trả thù. "Không ai tình nguyện hiến thận vì thích cả. Đó là lựa chọn của những người không còn lối thoát", anh nói.
Đường dây buôn bán thận tinh vi
Luật Ấn Độ quy định việc hiến tạng chỉ được phép giữa người thân hoặc phải có sự chấp thuận đặc biệt từ chính phủ. Tuy nhiên, các đường dây buôn người đã tạo ra cả một hệ thống làm giả tinh vi: từ giấy khai sinh, hồ sơ bệnh viện cho đến xét nghiệm ADN.
Luật Ghép tạng Ấn Độ năm 1994 quy định người hiến thận phải là người thân hoặc phải có phê duyệt đặc biệt. Thế nhưng, các đường dây buôn nội tạng đã tìm cách lách luật bằng các bộ hồ sơ giả chứng minh quan hệ “ruột thịt” với người nhận.
Monir Moniruzzaman, giáo sư tại Đại học Bang Michigan và là thành viên Nhóm Đặc nhiệm về Cấy ghép Nội tạng của Tổ chức Y tế Thế giới, cho biết thông thường, danh tính người bán sẽ được thay đổi, kèm một giấy chứng nhận có công chứng của luật sư, nhằm tạo dựng mối quan hệ họ hàng giả mạo với người nhận.
"Những tấm chứng minh nhân dân giả càng làm cho câu chuyện có vẻ thuyết phục hơn, biến người hiến tặng thành chị gái, con gái hoặc một thành viên gia đình khác, như thể việc hiến tặng xuất phát từ lòng trắc ẩn chứ không vì tiền", Monir kể thêm.
Baiguni được biết đến là "làng một quả thận" vì hàng trăm người dân ở đây đã bán thận của họ với ước mơ đổi đời
Đáng nói, những bộ hồ sơ này sau đó được gửi đến hội đồng xét duyệt tại các bệnh viện. Trong nhiều trường hợp, các thành viên hội đồng hoặc bị lừa, hoặc cố tình làm ngơ vì nhận tiền.
Môi giới từ Bangladesh và Ấn Độ phối hợp chặt chẽ, thậm chí thuê cả bác sĩ để thực hiện ca phẫu thuật. Một người môi giới tên Mizanur Rahman cho biết: “Bác sĩ thường nhận phần lớn số tiền”.
Người nhận thận giàu có thường trả từ 22.000-26.000 USD, nhưng người hiến chỉ nhận được 2.500 - 4.000 USD. Phần lớn lợi nhuận rơi vào tay môi giới, bác sĩ và người làm giấy tờ.
Một cựu quan chức giấu tên từ Cơ quan Ghép tạng Quốc gia Ấn Độ thừa nhận: “Nếu bệnh viện nghi ngờ giấy tờ, bệnh nhân có thể kiện ra tòa. Để tránh rắc rối pháp lý, nhiều bệnh viện chọn cách làm ngơ”.
Ngoài ra, các đường dây buôn nội tạng thường xuyên thay đổi bệnh viện để né tránh điều tra. Điều này khiến việc truy dấu trở nên cực kỳ khó khăn.
“Không có bệnh viện cố định. Họ thay đổi địa điểm liên tục”, giáo sư Moniruzzaman tiết lộ.
Giới chức Bangladesh cho biết đã triển khai điều tra viên bí mật để theo dõi hoạt động buôn nội tạng. Phía Ấn Độ cũng bắt giữ một số bác sĩ liên quan, trong đó có Vijaya Rajakumari, người bị cáo buộc thực hiện hàng chục ca ghép thận cho bệnh nhân Bangladesh. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng những vụ bắt giữ rải rác chưa đủ để triệt phá đường dây.
Tháng 9 năm ngoái, lực lượng chức năng phát hiện một mạng lưới buôn người tại Ấn Độ giam giữ nhiều lao động Bangladesh dưới danh nghĩa tuyển dụng, sau đó ép họ hiến thận và trả mức bồi thường tối thiểu. Cùng năm, cảnh sát Bangladesh bắt giữ ba đối tượng tại Dhaka. Những kẻ này đã đưa ít nhất 10 người sang New Delhi dưới danh nghĩa giới thiệu việc làm. Nhưng thay vì một công việc ổn định, các nạn nhân bị ép phẫu thuật lấy thận mà không được giải thích rõ ràng về hậu quả và gần như không nhận được khoản đền bù xứng đáng.
"Một số người cố tình bán thận vì quá nghèo, nhưng một bộ phận không nhỏ đã bị lừa. Một bệnh nhân giàu ở Ấn Độ cần thận, kẻ môi giới tìm ra người hiến tại Bangladesh. Đây có thể là người đang túng quẫn hoặc bị dụ dỗ bằng lời hứa việc làm, và vòng luẩn quẩn cứ tiếp diễn", Shariful Hasan, Phó giám đốc Chương trình Di cư thuộc BRAC – một trong những tổ chức phi chính phủ lớn nhất thế giới, cho biết.
Vasundhara Raghavan, Giám đốc điều hành tổ chức Kidney Warriors Foundation, nhóm hỗ trợ bệnh nhân suy thận tại Ấn Độ, cho biết: "Tình trạng thiếu người hiến hợp pháp là một trong những nguyên nhân cốt lõi thúc đẩy hoạt động buôn bán nội tạng. Những bệnh nhân tuyệt vọng tìm đến các con đường bất hợp pháp, tiếp tay cho một hệ thống trục lợi từ người nghèo". Bà thừa nhận luật pháp hiện nay được đặt ra để ngăn việc thương mại hóa nội tạng, nhưng thực tế lại đẩy thị trường này lún sâu vào bóng tối.
Các chuyên gia kêu gọi cần một khung pháp lý minh bạch và nhân đạo hơn như kiểm tra sức khỏe bắt buộc, hỗ trợ sau ghép tạng, đảm bảo tài chính cho người hiến. Nhưng với thực tế hiện tại, những người như Safiruddin chỉ còn lại sự đau đớn và nuối tiếc.
"Tôi không thể làm việc bình thường được nữa. Họ lấy thận của tôi rồi biến mất", anh nói.
Theo Al Jazeera
