Hệ quả khó lường từ thói 'tự thưởng' ly cà phê, trà sữa

Gen Z sẵn sàng chi tiêu cho cảm giác hạnh phúc, ngay cả khi tài chính chưa ổn định. Ảnh minh họa: Xiaohongshu.

Trong một lần chuyến tàu về trung tâm New Jersey (Mỹ) bị hoãn 30 phút, Naomi Barrales (25 tuổi) quyết định tự thưởng cho mình 2 chiếc bánh quy chay vị bánh sinh nhật.

Từ đó, cô biến món ăn vặt này thành “nghi thức” vào mỗi ngày làm việc suôn sẻ. Sau này, cô còn bổ sung thêm lon nước Poppi giá 1,5 USD vào danh sách “món quà nhỏ”.

“Đó là thứ tôi có thể mua mà không cần nghĩ nhiều, không cần phải cân nhắc từng đồng xu", Barrales chia sẻ với The New York Times.

Văn hoá nuông chiều

Không riêng Naomi, nhiều người thuộc Gen Z đang say mê “văn hóa tự thưởng”, thói quen nuông chiều bản thân bằng những món đồ nhỏ nhưng xa xỉ, như một ly cà phê cỡ lớn giá 12 USD, một món bánh ngọt 5 USD hay một chiếc móc khóa Labubu giá 30 USD.

Theo khảo sát mới đây của đội ngũ Better Money Habits thuộc Bank of America với gần 1.000 người trưởng thành thuộc thế hệ Z, hơn một nửa cho biết họ tự mua cho mình một món quà nhỏ ít nhất một lần mỗi tuần, dù đôi khi những món này vượt ngoài ngân sách.

Không xa lạ với các thế hệ trước, thói quen “tự thưởng” đã được văn hóa đại chúng khắc ghi từ tập phim Parks and Recreation (2011) với câu cửa miệng “Treat Yo Self” (tạm dịch “Hãy nuông chiều bản thân”).

Naomi Barrales dành 25 USD mỗi hai tuần từ tiền lương để mua đồ ăn vặt. Ảnh: Amir Hamja/The New York Times.

Tuy nhiên, điều khiến Gen Z khác biệt là cách họ biến thói quen này thành phong trào trực tuyến. Trên TikTok, hashtag “sweet little treat meme” đã thu hút hơn 23 triệu video, trong đó, người trẻ khoe những món quà nhỏ sau khi trượt kỳ thi, hoàn thành việc nhà, hoặc đơn giản là để thể hiện sự tiêu xài xa xỉ.

“Đây là một trải nghiệm được chia sẻ, bình thường hóa và thậm chí được khuyến khích, giúp mọi người cảm thấy được kết nối”, Jason Dorsey (Mỹ), nhà nghiên cứu thế hệ và đồng tác giả cuốn Zconomy, cho biết.

Trong bối cảnh chi phí sinh hoạt tăng cao, thị trường việc làm bấp bênh và các cột mốc tài chính như sở hữu nhà trở nên xa vời, những món quà nhỏ mang lại cho thế hệ Z cảm giác kiểm soát tạm thời.

“Nếu tôi vừa hoàn thành việc học và không tìm được hướng đi trong sự nghiệp, tôi cũng sẽ tự thưởng cho mình một món quà”, Gregory Stoller, giáo sư tại Trường Kinh doanh Questrom, Đại học Boston (Mỹ), nhận xét.

Niềm vui nhanh, nỗi lo dài hạn

Tuy nhiên, niềm vui từ những món quà nhỏ có thể dẫn đến rủi ro tài chính nếu không được kiểm soát. Sau khoảng một tháng tự thưởng 3 lần mỗi tuần, Naomi nhận thấy tài khoản ngân hàng giảm khoảng 50 USD so với bình thường.

“Ban đầu, tôi nghĩ chỉ 6 USD thì có gì to tát. Nhưng nó tích lũy dần và đó là lúc tôi nhận ra nó đang ảnh hưởng đến tài chính của mình”, cô nói.

Theo khảo sát của Bank of America, 59% Gen Z thừa nhận việc tự thưởng dẫn đến chi tiêu quá mức. Các ứng dụng “mua trước, trả sau” và dịch vụ giao hàng tức thì càng khiến việc mua sắm bốc đồng trở nên dễ dàng hơn bao giờ hết, theo giáo sư Stoller.

Tony Park, chủ sở hữu chuỗi tiệm bánh ngọt Angelina Bakery với 8 cửa hàng tại và gần Manhattan (New York, Mỹ), cho biết thế hệ Z đóng vai trò lớn trong sự phát triển của doanh nghiệp ông. Hơn nửa trong số 11.000 khách hàng hàng tuần của ông thuộc thế hệ Z.

“Họ có thể không có nhiều tiền trong ngân hàng nhưng sẵn sàng chi cho những trải nghiệm”, ông chia sẻ. Những sản phẩm bắt mắt như bánh sừng bò khổng lồ giá 30 USD hay bánh ngọt với lớp vỏ có thể đốt cháy để lộ thông điệp ẩn đã trở thành yếu tố thu hút thế hệ này.

Angelina Aileen tự thưởng loạt thực phẩm bổ sung 350 USD. Ảnh: James Estrin/The New York Times.

Văn hoá nuông chiều đôi khi còn dẫn đến những chi tiêu lớn. Angelina Aileen (23 tuổi) từng chi 350 USD cho các loại thực phẩm bổ sung sau khi bị căng thẳng trong công việc đầu đời. Sau cảm giác tiếc nuối, cô chuyển sang những lựa chọn chiều chuộng bản thân bằng những món quà nhỏ hơn như chăm sóc móng tay hay massage định kỳ.

Alanis Castro-Pacheco (22 tuổi), khi còn là sinh viên, từng mua bass guitar và ampli có giá 500 USD để xả stress vì mâu thuẫn trong ký túc xá. Dù ban đầu hối hận, nhưng việc học đàn giúp cô thấy khoản chi có ý nghĩa.

Hiện tại, khi đi làm, cô coi các món quà là cách ăn mừng cột mốc, ví dụ như tự thưởng chiếc túi Coach khi bắt đầu công việc mới.

Holly O’Neill (Mỹ), chủ tịch mảng tiêu dùng và bán lẻ tại Bank of America, khuyên rằng những ai tham gia “văn hóa tự thưởng” nên đặt ra ngân sách thực tế hoặc tìm các giải pháp thay thế bền vững, như mượn sách từ thư viện, để tránh chi tiêu bốc đồng.