Quả dành dành (hay còn gọi là chi tử, sơn chi tử) thuộc họ Rubiaceae, có tên khoa học là Gardenia jasminoides Ellis. Cây dành dành có thân thẳng đứng, dáng nhỏ, cao khoảng 1 - 1,5m. Lá dành dành thường mọc đối nhau, mặt trên màu sẫm và bóng. Hoa dành dành mọc đơn, có màu trắng và tỏa mùi thơm dễ chịu. Quả dành dành có hình chén với 6 - 9 góc, có 2 - 5 ngăn, khi chín màu vàng đỏ, có mùi thơm và vị đắng.
Tại Việt Nam, quả dành dành được coi là một loại ‘‘thảo dược’’ chữa được nhiều loại bệnh khác nhau. Theo Đông y, dành dành có tính hàn có tác dụng thanh nhiệt, tả hỏa, lợi tiểu, cầm máu. Dân gian thường sử dụng cây dành dành nói chung và quả dành dành nói riêng để hỗ trợ điều trị bệnh sốt, người bồn chồn, khó ngủ, họng đau, mắt đỏ, da vàng, tiểu tiện khó, lỵ ra máu, tiểu tiện ra máu.
Theo y học hiện đại, quả dành dành có chứa các dưỡng chất như: Geniposide, gardenoside, scandosid methyl ester, ethanol, gacdenin,... Vỏ có nhiều axit ursolic, lá chứa iridoid cerbinal, hoa có tinh dầu, acid gardenic và gardenolic. Ngoài ra, chiết xuất của dành dành còn có thêm tanin, pectin và genipin.
Chính vì vậy, loại quả này thường được sử dụng để điều trị và ngăn ngừa các loại bệnh sau:
Kiểm soát đường huyết
Trong quả dành dành có chứa nhiều thành phần có lợi cho người bệnh tiểu đường. Chiết xuất từ dành dành giúp phát huy công dụng quản lý mức lipid bất thường, rối loạn dung nạp glucose và mức insulin cao ở bệnh nhân tiểu đường.
Ngoài ra, geniposide và các dẫn xuất của nó sẽ giúp hạ đường huyết, giảm dung nạp glucose bất thường và tăng insulin máu (cơ chế bệnh được ghi nhận ở bệnh nhân đái tháo đường loại 2).
Tốt cho thận
Công dụng thứ 2 của quả dành dành chính là cải thiện chức năng thận. Theo Đông y, cây và quả dành dành có vị đắng, tính hàn, thường được dùng để cải thiện các bệnh liên quan đến thận, suy giảm chức năng thận, tăng cường hệ miễn dịch ở thận, hỗ trợ điều áp huyết áp và lưu thông máu.
Với y học hiện đại, crocin - 1 có trong dành dành cũng có tác dụng bổ thận và điều trị suy thận.
Hỗ trợ giảm cân
Genipin có trong cây và quả dành dành giữ vai trò đẩy nhanh sản xuất các enzyme để quản lý quá trình tiêu hóa chất béo, có ích cho quá trình giảm cân. Ngoài ra, chiết xuất của loại quả này còn có khả năng quản lý mức lipid bất thường, rối loạn dung nạp glucose và mức insulin cao ở bệnh nhân tiểu đường.
Ngăn ngừa ung thư
Quả dành dành còn được chỉ ra là có khả năng ngăn chặn nguy cơ mắc ung thư. Theo đó, trong chiết xuất của quả dành dành có chứa ethanol, một hợp chất có khả năng chống ung thư bằng thí nghiệm xét nghiệm màng chorioallantoic (CAM).
Làm đẹp da
Theo tạp chí Journal of Biomedicine and Pharmacotherapy, quả dành dành còn có thể coi là một phương pháp làm đẹp da hiệu quả. Cụ thể, tinh dầu dành dành giúp làm lành những tổn thương trên da, tăng cường cấp ẩm và giảm viêm. Nhờ vậy, làn da sẽ được bảo vệ, mịn màng và chắc khỏe hơn.
Cải thiện trí nhớ
Chiết xuất của cây dành dành đã được chỉ ra là có thể hỗ trợ cải thiện trí nhớ đối với người già hoặc người bị Alzheimer. Hai hợp chất là geniposide và gardenoside sẽ giúp chế ngự các gen liên quan đến miễn dịch trong não, chống viêm, giải quyết các cơ chế cơ bản của sự suy giảm trí nhớ.
Chống viêm
Chiết xuất dành dành có tính chống oxy hóa, có tác dụng ngăn ngừa gốc tự do, tiêu diệt nấm và vi khuẩn. Sử dụng chiết xuất cây dành dành giúp chống lại bảo vệ cơ thể khỏi mầm bệnh. Đặc biệt là quả dành dành ức chế được trực khuẩn lỵ, tụ cầu vàng, khuẩn mủ xanh.
Cải thiện hệ tiêu hóa tốt
Nhiều nghiên cứu khoa học đã chỉ ra hiệu quả điều trị và ngăn ngừa các vấn đề về tiêu hóa như đau dạ dày, trào ngược axit, loét dạ dày,.. của quả dành dành. Công dụng này được phát huy là nhờ 2 thành phần có khả năng kháng nguyên, chống oxy hóa và trung hòa axit dịch vị. Đó là là axit ursolic và genipin.
Tổng hợp
