Loài xâm lấn "ẩn mình" trong đầm lầy
Trong năm 2024 – 2025, nhiều hãng tin như Yahoo News, Axios và Tampa Bay Times liên tục đưa tin cảnh báo về một loài xâm lấn châu Á khiến giới chức Mỹ lo ngại. Cụ thể, từ năm 1997, giới khoa học Mỹ bắt đầu ghi nhận sự xuất hiện của lươn đầm lầy châu Á (Monopterus albus) ở bang Florida. Loài này có nguồn gốc từ Đông Nam Á, dài 85 cm, thường sống trong những ruộng lúa, ao bùn, đầm nước tù đọng. Tại Việt Nam, Trung Quốc hay Thái Lan, chúng vốn được coi là thực phẩm quen thuộc với vị thịt trắng, ngọt nhẹ. Thế nhưng ở Mỹ, lươn đầm lầy lại nhanh chóng trở thành một loài xâm lấn gây lo ngại cho các nhà sinh thái học.
Ở Mỹ, lươn đầm lầy châu Á lại nhanh chóng trở thành một loài xâm lấn gây lo ngại cho các nhà sinh thái học. (Ảnh: FOA)
Theo Đại học Florida (University of Florida), lần đầu tiên loài lươn này được phát hiện ngoài tự nhiên ở vùng Hillsborough, bang Florida. Đến nay, chúng đã xuất hiện ở nhiều khu vực khác như Miami, Tampa và thậm chí cả bang Georgia, Hawaii. Gần đây, USGS (Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ) còn ghi nhận dấu vết của chúng tại New Jersey cho thấy phạm vi phân bố ngày càng mở rộng.
Vì sao loài lươn này đáng lo ngại?
Điều khiến các nhà sinh vật học Mỹ "đứng ngồi không yên" chính là những đặc tính sinh học đặc biệt của lươn đầm lầy châu Á:
1. Khả năng thích nghi và di chuyển hiếm có.
Không giống nhiều loài cá khác, lươn đầm lầy châu Á có thể hít thở không khí và chịu được một khoảng thời gian ngoài nước. Chúng bò qua đất ẩm để đến những vùng nước mới. Khả năng sống sót trong bùn khô suốt mùa hạn càng khiến việc kiểm soát trở nên khó khăn, thậm chí chúng còn có thể sống tới 10 năm.
2. Ăn tạp, phá vỡ lưới thức ăn.
Lươn là loài săn mồi cơ hội: chúng ăn cá nhỏ, ếch nhái, tôm cua, côn trùng. Chính chế độ ăn rộng này có thể khiến quần thể cá và động vật không xương sống bản địa sụt giảm mạnh, dẫn đến mất cân bằng sinh thái. Các chuyên gia so sánh mức độ nguy hại tiềm tàng của loài lươn này với trăn Miến Điện, một trong những sinh vật ngoại lai khét tiếng ở Florida tương đương nhau.
Lươn đầm lầy châu Á có thể hít thở không khí và chịu được một khoảng thời gian ngoài nước. (Ảnh: FOA)
3. Sinh sản nhanh và nhiều.
Theo Ủy ban Bảo tồn Cá và Động vật hoang dã Florida (FWC), một con cái trưởng thành mang tới 440 trứng sẵn sàng đẻ. Đặc biệt, lươn đầm lầy là loài lưỡng tính tuần tự: tất cả cá thể non đều phát triển thành con cái, sau đó một số chuyển đổi thành con đực. Nhờ vậy, quần thể có thể tăng trưởng bùng nổ với tỷ lệ giới tính nghiêng hẳn về phía con cái cái cũng là một lợi thế lớn cho sinh sản.
4. Gây hại hạ tầng.
Chúng đào hang sâu tới 1,5 m trong bùn. Các đường hang này không chỉ giúp lươn trú ẩn mà còn có thể làm suy yếu kênh mương, gây xói lở và ảnh hưởng tới hệ thống thủy lợi.
Các tác động sinh thái đã ghi nhận
Tại Florida, nhiều nghiên cứu bước đầu cho thấy sự hiện diện của lươn đầm lầy châu Á đi kèm với sự suy giảm của các loài cá nhỏ bản địa và động vật lưỡng cư. Mạng lưới thức ăn trong đầm lầy, vốn vốn mong manh, có nguy cơ bị đảo lộn khi lươn chiếm vị trí kẻ săn mồi đỉnh ở tầng trung.
Theo báo cáo của Miami Herald và Axios, các nhà nghiên cứu còn lo ngại chúng có thể cạnh tranh với loài cá kinh tế quan trọng, ảnh hưởng tới ngành thủy sản địa phương. Nếu tiếp tục lan rộng, hậu quả về đa dạng sinh học có thể không thể đảo ngược.
Con đường xâm nhập vào Mỹ
Nguồn gốc du nhập của loài lươn này vẫn còn gây tranh cãi. Tuy nhiên, có ba kịch bản được nhắc đến nhiều:
Từ bể cá cảnh: Nhiều người có thể đã thả lươn ra tự nhiên khi không còn muốn nuôi.
Thoát khỏi trại nuôi thủy sản: Một số trang trại nuôi cá tại Mỹ từng nhập loài này về, dẫn đến việc thoát ra ngoài.
Các nhà nghiên cứu Mỹ còn lo ngại chúng có thể cạnh tranh với loài cá kinh tế quan trọng, ảnh hưởng tới ngành thủy sản địa phương. (Ảnh: FOA)
Qua chợ thực phẩm châu Á: Lươn được nhập sống để bán cho cộng đồng người gốc Á tại Mỹ, sau đó bị thả ra môi trường tự nhiên .
Đặc biệt, tập quán phóng sinh động vật trong một số cộng đồng cũng góp phần phát tán loài ngoại lai này .
Nỗ lực kiểm soát và kêu gọi cộng đồng
Trước sự lây lan khó kiểm soát, giới chức Florida đã triển khai nhiều biện pháp. Đại học Florida phối hợp với FWC, USGS và các tổ chức khác, kêu gọi người dân báo cáo ngay nếu phát hiện lươn ngoài tự nhiên. Người dân có thể gọi đường dây nóng, sử dụng ứng dụng EDDMapS hoặc cơ sở dữ liệu sinh vật ngoại lai của USGS để ghi nhận vị trí.
TS. Jeffrey Hill, chuyên gia sinh học thủy sản tại Đại học Florida, nhấn mạnh: "Sự tham gia của cộng đồng là yếu tố then chốt. Nếu không quản lý kịp thời, loài này sẽ trở thành một mối đe dọa sinh thái nghiêm trọng."
Hiện nay, các biện pháp diệt trừ triệt để vẫn chưa khả thi. Các chuyên gia đang thử nghiệm bẫy, nghiên cứu tập tính sinh sản để tìm giải pháp hạn chế số lượng. Tuy nhiên, với đặc tính sinh tồn mạnh mẽ, việc loại bỏ hoàn toàn gần như là bất khả thi.
Một báo cáo gần đây cho biết, tại một số kênh mương ở vùng Hillsborough, lươn đầm lầy châu Á đã trở thành loài phổ biến, đe dọa thay thế cá bản địa.
Lươn đầm lầy châu Á đã trở thành loài phổ biến, đe dọa thay thế cá bản địa. (Ảnh: FOA)
USGS cũng cập nhật bản đồ phân bố, ghi nhận số lượng báo cáo mới tăng nhanh tại Florida. Điều này cho thấy loài lươn không chỉ dừng lại ở vài điểm nhỏ lẻ, mà đang hình thành quần thể ổn định và lan rộng.
Lươn đầm lầy châu Á từ một loài thực phẩm quen thuộc ở châu Á đã trở thành "kẻ xâm lược" nguy hiểm tại Florida. Với khả năng thích nghi mạnh mẽ, ăn tạp, sinh sản nhanh và ảnh hưởng cả đến sinh thái lẫn hạ tầng, chúng được xếp vào danh sách loài ngoại lai đáng lo ngại ở Mỹ.
Các nhà sinh vật học kêu gọi cộng đồng không thả nuôi, không phóng sinh loài này, đồng thời tích cực báo cáo khi phát hiện. Bởi chỉ khi có sự chung tay của người dân và chính quyền, cơ hội bảo vệ đa dạng sinh học bản địa mới được duy trì.
