Thêm 40.000 camera, Hà Nội sẽ “thông minh” hơn?

Việc quản lý, vận hành đô thị sẽ thay đổi ra sao? Cần chuẩn bị thế nào cho một đô thị “thông minh” hơn?

Ông Lê Xuân Cảnh, ở Ngọc Lâm, Long Biên, Hà Nội nhiều lần cảm thấy phiền toái khi gốc cây trước nhà trở thành nơi một số người tập kết rác. Được biết về đề án lắp đặt hệ thống camera giám sát trên địa bàn thành phố, ông Cảnh cảm thấy rất phấn khởi:

"Nhiều lúc là mang tính chất tự phát, bừa bãi. Giải pháp đồng bộ như thế thì mọi người qua, vứt rác ra đường người ta cũng cảm thấy ngại, đi đường mà có va chạm nhỏ là thôi người ta cũng cho qua. Sát sao và tuyên truyền đến từng người dân để họ hiểu biết được thì tôi nghĩ cuộc sống sẽ tốt đẹp lên thôi".

Theo kế hoạch, Hà Nội sẽ lắp đặt khoảng 28.200 camera cố định, 12.000 camera PTZ (có thể quay, quét, phóng to, thu nhỏ). Trong số này có hơn 23.700 camera giám sát đảm bảo an ninh, trật tự và xử lý vi phạm; gần 300 camera phục vụ quốc phòng và hơn 16.200 camera phục vụ quản lý về ATGT, hạ tầng, môi trường, trật tự đô thị.

Đa số người dân đều ủng hộ việc lắp đặt hệ thống giám sát này, dù vẫn còn băn khoăn:

"Em đồng tình vì thứ nhất nó nâng cao được ý thức của người dân, thứ hai có thể kiểm tra được những góc khuất, tránh gây ra những hiểu lầm giữa người này và người kia".

"Va chạm, cướp giật, tội phạm gây án,… thì cơ quan chức năng sẽ dễ lần tìm ra đối tượng hơn. Nhưng với lượng 40.000 camera ở thành phố mình thì cần một khối lượng nhân sự giám sát, thiết bị phải là “hàng đẹp, hàng chuẩn”, đội ngũ sửa chữa tay nghề cao".

"Chẳng may camera quay vào nhà người ta thì sự riêng tư có thể không được đảm bảo, cái này mình phải nghiên cứu kỹ hơn. Và việc vận hành để thông suốt cũng cần cơ quan quản lý nâng cao kỹ thuật".

Theo KTS. Trần Huy Ánh, Ủy viên thường vụ BCH Hội Kiến trúc sư Hà Nội, camera giám sát là một thành tố không thể tách rời của đô thị thông minh, giúp xây dựng hệ thống thu thập và xử lý thông tin chính xác, minh bạch, hiệu quả.

Các đô thị đang dần trở nên thông minh hơn trong nhiều lĩnh vực, từ dịch vụ công đến tài chính, thương mại,… Nhiều địa phương đã lắp đặt camera trên đường phố, nhiều cơ quan, công sở đã có hệ thống giám sát an ninh, nhưng khi triển khai trên diện rộng thì cần tính toán kỹ và lường trước những rủi ro:

"Nhiều thành phố đã triển khai đầu tư lớn hệ thống giám sát, camera nhưng nó lạc hậu rất nhanh. Cho nên dự án đầu tư công nghệ phải có tầm nhìn, có những chuyên gia chuyên sâu đánh giá. Nó cần đầu tư với nguồn lực thấp nhất nhưng đem lại hiệu quả cao nhất, cần thể hiện sự thông minh trong việc sử dụng tiền thuế của người dân.

Chúng ta đang cùng lúc triển khai lập lại trật tự ATGT, giám sát vỉa hè, thu gom, phân loại rác thải,… tất cả hoạt động đó diễn ra trên vỉa hè, lòng đường và camera có thể giám sát được. Cho nên chúng ta triển khai ở các phạm vi trọng tâm, trọng điểm trước, qua đó đánh giá, phát hiện những điểm tích cực và hạn chế tiêu cực.

Nên chăng mô hình này phải thông minh ngay từ thành phố trực tiếp xuống các xã, phường, tránh trường hợp sau này tổ chức hành chính địa phương có thể khác đi. Ví dụ, không còn công an quận, huyện thì việc xử lý hình sự sẽ khác rất nhiều so với trước đây".

Thêm 40.000 camera, Hà Nội sẽ “thông minh” hơn?- Ảnh 2.

Đồng tình quan điểm này, KTS. Nguyễn Trần Bắc, Hội Quy hoạch và phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, đô thị thông minh cùng hệ thống camera giám sát là xu thế tất yếu để nâng cao hiệu quả quản lý đô thị và chất lượng sống của người dân.

Trong đó, việc quản lý đô thị sẽ chuyển từ phương thức thủ công, bị động sang phương thức hiện đại và tự động hóa cao. Do vậy, để đề án thực sự phát huy hiệu quả, Hà Nội cần một chiến lược đồng bộ:

"Một là xây dựng hạ tầng công nghệ, bảo đảm kết nối dữ liệu từ hệ thống camera đến trung tâm điều hành thông minh, ứng dụng AI để xử lý dữ liệu hiệu quả và xây dựng hệ thống big data đủ lớn. Hai là cần cơ chế quản lý và khai thác dữ liệu, quy định pháp lý rõ ràng về quyền riêng tư, bảo mật dữ liệu, đồng thời có cơ chế giám sát độc lập để đảm bảo công khai, minh bạch.

Ba là cơ chế phối hợp liên ngành, chia sẻ dữ liệu linh hoạt, tránh tình trạng mỗi đơn vị quản lý một hệ thống riêng, gây phân mảnh và lãng phí nguồn lực. Bốn là cán bộ hệ thống cần được đào tạo bài bản, người dân cần được nâng cao nhận thức và trách nhiệm trong một đô thị số".

Về mặt kỹ thuật, chuyên gia an ninh mạng, TS. Đoàn Trung Sơn cho rằng, việc triển khai, vận hành hệ thống camera giám sát lớn cần đảm bảo các yêu cầu về chất lượng, công nghệ, quy trình cung cấp dịch vụ, tính liên tục, liên thông, kết nối đồng bộ với các hệ thống để phục vụ công tác quản lý, điều hành:

"Hà Nội cần chuẩn bị hạ tầng kết nối camera đồng bộ với hạ tầng đã được đầu tư, vị trí lắp đặt phải đảm bảo độ phủ và tầm quan sát. Hệ thống phần cứng, phần mềm, lưu trữ, phân tích, xử lý một lượng lớn dữ liệu hình ảnh, video được cung cấp từ hệ thống camera.

Đảm bảo an toàn, bảo mật, tính riêng tư của công dân, dữ liệu của cơ quan nhà nước, tránh nguy cơ lộ lọt thông tin, các hình thức tấn công mạng, tấn công vào các thiết bị, can thiệp vào dữ liệu thu thập được. Mô hình đánh giá, tính điểm công dân như của Trung Quốc cũng cần được xem xét khi xây dựng hệ thống camera, giúp công tác quản lý xã hội được tốt hơn".

Hàng vạn camera đồng nghĩa khối lượng dữ liệu khổng lồ, cần một nền tảng công nghệ hiện đại cùng cơ chế chặt chẽ về quyền tiếp cận dữ liệu, ngăn chặn nguy cơ lạm dụng hoặc rò rỉ thông tin cá nhân

Việc mở rộng mạng lưới camera giám sát sẽ tạo ra một nền tảng dữ liệu phong phú, giúp nâng cao hiệu quả quản lý, là bước đi quan trọng nhằm tăng cường kiểm soát an ninh, ATGT và trật tự đô thị.

Tuy nhiên, một hệ thống giám sát quy mô lớn đặt ra không ít thách thức về đầu tư, quản lý và vận hành đang chờ các cấp chính quyền giải quyết. Dưới góc nhìn của VOV Giao thông, để có một đô thị thông minh, cần hiện đại cả thiết bị và cách thức quản lý.

Thêm 40.000 camera, Hà Nội sẽ “thông minh” hơn?- Ảnh 3.

Đô thị thông minh, cần hiện đại cả thiết bị và cách thức quản lý

Những vụ hành hung, gây thương tích được phát hiện và xử lý kịp thời, làm “nức lòng” dư luận; những tuyến đường giảm mạnh vi phạm của người đi xe ô tô nhờ hệ thống “phạt nguội”; v…v… Thời gian qua, hệ thống giám sát, bao gồm camera của cá nhân và của cơ quan chức năng, đã cho thấy hiệu quả quản lý giao thông - đô thị khi áp dụng công nghệ.

Chính vì vậy, việc mở rộng mạng lưới camera giám sát là cần thiết và sẽ mang đến lợi ích to lớn. Camera sẽ là công cụ hỗ trợ đắc lực cho cơ quan chức năng trong các vụ việc vi phạm pháp luật, từ hành vi trộm cắp nhỏ lẻ đến tội phạm nghiêm trọng hơn. Nhiều đô thị lớn trên thế giới đã triển khai mô hình này và đạt hiệu quả rõ rệt trong việc giảm tỷ lệ tội phạm.

Với giao thông, camera giám sát không chỉ giúp kiểm soát tốt hơn tình trạng vi phạm, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật của người dân, mà còn là cơ sở dữ liệu quan trọng cho các ban, ngành chức năng tổ chức giao thông hợp lý hơn, giảm thiểu ùn tắc. Ngoài ra, giám sát môi trường và hạ tầng đô thị cũng là một lợi ích phải kể đến, từ theo dõi tình trạng xả rác trái phép, kiểm soát ô nhiễm đến giám sát hoạt động xây dựng,…

Tuy nhiên, bên cạnh viễn cảnh một thành phố thông minh đầy hứa hẹn, việc triển khai hệ thống camera giám sát cũng đặt ra nhiều thách thức. Trong đó, vấn đề kỹ thuật cần được đặt lên hàng đầu để quản lý và vận hành tốt một hệ thống đồ sộ. Hàng vạn camera đồng nghĩa một khối lượng dữ liệu khổng lồ cần được lưu trữ và phân tích. Nếu thiếu một nền tảng công nghệ hiện đại, đủ khả năng xử lý thông minh thì việc giám sát có thể trở nên kém hiệu quả, thậm chí tạo ra một hệ thống “trang trí” hơn là thực sự hữu dụng.

Ngoài ra, không thể không nhắc đến “bài toán” kinh phí. Lắp đặt camera không chỉ đơn thuần là gắn thiết bị lên cột đèn hay tòa nhà, đằng sau đó là một chuỗi vận hành phức tạp. Ngoài kinh phí ban đầu, Hà Nội cần dự trù ngân sách cho việc bảo trì, nâng cấp hệ thống, đào tạo nhân lực vận hành - một kế hoạch tài chính thực sự minh bạch, hiệu quả. Kinh nghiệm từ nhiều quốc gia cho thấy, nếu không có lộ trình đầu tư hợp lý thì hệ thống dễ bị lỗi thời, thiếu tính bền vững và không phát huy hiệu quả như kỳ vọng.

Một nghi ngại khác cũng được dư luận đặt ra là quyền riêng tư. Một thành phố với hàng vạn “mắt thần” theo dõi liệu có khiến người dân cảm thấy an toàn hơn hay tạo ra cảm giác bị giám sát quá mức? Để triển khai một hệ thống giám sát trên diện rộng, điều cần làm không chỉ là lắp đặt, vận hành, mà còn phải có những quy định chặt chẽ về quyền tiếp cận dữ liệu, ngăn chặn nguy cơ lạm dụng hoặc rò rỉ thông tin cá nhân. Bởi không ai muốn một ngày nào đó, hình ảnh của mình bị khai thác với mục đích ngoài tầm kiểm soát.

Để biến hệ thống camera giám sát thành một phần của đô thị thông minh thực sự, Hà Nội cần làm rõ những vấn đề này ngay từ bây giờ. Cụ thể, cần có một khung pháp lý nghiêm ngặt về việc thu thập, lưu trữ và sử dụng dữ liệu giám sát, đảm bảo mục tiêu an ninh nhưng không vi phạm quyền cá nhân. Đồng thời, không thể thiếu sự đầu tư vào công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI), giúp hệ thống có khả năng tự động nhận diện hành vi vi phạm thay vì chỉ ghi hình đơn thuần, giảm tải sức người và nâng cao hiệu quả xử lý vi phạm.

Ngoài cơ sở dữ liệu, phân tích, sử dụng, kết nối và chia sẻ, một trung tâm chỉ huy thông minh với tất cả bộ phận cấu thành đều thông minh là yêu cầu bắt buộc từ khi xây dựng đề án đến triển khai, vận hành; giúp kết nối các dữ liệu thành một hệ thống hiệu quả. Bênh cạnh đó, cần cơ chế giám sát sử dụng dữ liệu, vì để xử lý vi phạm thì sự công bằng, minh bạch là yếu tố cần được đặt lên hàng đầu. Công tác truyền thông đến người dân cũng cần được đẩy mạnh để tạo sự đồng thuận và tránh những hiểu lầm không đáng có.

Xa hơn, cần có những công cụ pháp lý đủ mạnh để phát huy hiệu lực của camera giám sát. Bởi hiện nay, nhiều vi phạm về xả rác, phóng uế, thả rông vật nuôi… rất khó xử lý kể cả khi “bắt tại trận”, vì thiếu cơ chế bắt buộc người vi phạm nộp phạt. Vì vậy, các ban, ngành, địa phương cần tiếp tục nghiên cứu, điều chỉnh chế tài xử lý vi phạm, để những quy định trên giấy thực sự đi vào cuộc sống, và lúc ấy, hình ảnh được camera ghi lại mới thực sự có giá trị.

Một thành phố cần nhiều thời gian để trở nên “thông minh” hơn. Việc Hà Nội triển khai hơn 40.000 camera giám sát có thể trở thành một bước tiến lớn, nhưng nếu không có chiến lược rõ ràng, triển khai thiếu cẩn trọng thì chặng đường có thể còn dài, thậm chí có thể trở thành gánh nặng tài chính và gây ra những hệ lụy không mong muốn. Dẫu khó khăn nhưng đây đòi hỏi của thực tiễn phát triển xã hội, là nhiệm vụ mà người dân đặt ra để các cấp chính quyền thành phố phải hoàn thành với sự chuẩn bị kỹ lưỡng.