Thuế quan của ông Trump tác động thế nào đến ASEAN?

Khu vực ASEAN cần chuẩn bị sẵn sàng cho những chính sách thuế quan mạnh tay sắp tới của Tổng thống Trump. Ảnh: Reuters.

Nếu nhiệm kỳ đầu tiên của Trump châm ngòi cho những đợt áp thuế dồn dập vào Trung Quốc, chính quyền Trump 2.0 đang mở rộng mặt trận thương mại với hàng loạt chính sách cứng rắn, không chỉ nhắm vào Bắc Kinh mà còn "san bằng sân chơi" với các đồng minh kinh tế lâu đời như Canada, Mexico và Liên minh châu Âu.

Trong bối cảnh đó, ASEAN - khu vực có quan hệ thương mại sâu rộng với Mỹ và là "mắt xích" quan trọng trong chuỗi cung ứng toàn cầu - khó có thể đứng ngoài vòng xoáy tác động.

"Chịu đòn"

Tại sự kiện "Cập nhật thị trường: Triển vọng kinh tế toàn cầu và Việt Nam 2025" do Ngân hàng UOB tổ chức ngày 26/3, các chuyên gia cho biết các nền kinh tế ASEAN, do phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu sang thị trường Mỹ - Trung Quốc nên khó tránh khỏi tác động nếu Washington tiếp tục áp thuế hoặc siết chặt các biện pháp bảo hộ.

"Nếu Mỹ tiếp tục gia tăng hàng rào thương mại, sức cạnh tranh của hàng hóa ASEAN sẽ suy giảm, tương tự những gì Trung Quốc từng đối mặt trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump", ông Abel Lim, Giám đốc Tư vấn và Chiến lược Quản lý tài sản tại Ngân hàng UOB (Singapore), nhận định.

Vì vậy, nếu ASEAN trở thành mục tiêu siết chặt tiếp theo, xuất khẩu sang Mỹ có thể suy giảm, kéo theo tác động đến tăng trưởng kinh tế khu vực.

Mặt khác, chính sách giảm thuế nội địa và tăng chi tiêu công của chính quyền Trump 2.0 có thể đẩy lạm phát Mỹ lên cao, gây áp lực lên chính sách tiền tệ của các ngân hàng trung ương, bao gồm cả Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed). Điều này có thể khiến Fed trì hoãn hoặc thu hẹp quy mô cắt giảm lãi suất so với kế hoạch ban đầu.

Hệ quả trực tiếp là đồng USD duy trì sức mạnh, trong khi các đồng tiền ASEAN suy yếu, tạo thêm thách thức cho các doanh nghiệp xuất khẩu trong khu vực, vốn đã chịu áp lực từ những biến động thương mại toàn cầu.

Ông Abel Lim, Giám đốc Tư vấn và Chiến lược Quản lý tài sản, Ngân hàng UOB (Singapore) phát biểu tại sự kiện ngày 26/3. Ảnh: UOB.

Chính sách khó lường của chính quyền Trump 2.0 có thể tác động mạnh đến dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào ASEAN.

Trước đây, khu vực này từng hưởng lợi từ việc các công ty đa quốc gia rời Trung Quốc để tránh thuế quan của Mỹ. Tuy nhiên, nếu ông Trump áp dụng các biện pháp trừng phạt thương mại đối với một số nước ASEAN, nhà đầu tư có thể trở nên thận trọng hơn, khiến xu hướng dịch chuyển FDI chững lại.

Môi trường kinh doanh cũng trở nên rủi ro khi chính sách thuế quan có thể thay đổi đột ngột, làm doanh nghiệp khó hoạch định chiến lược dài hạn.

Ông Paul Kim, Giám đốc Khối Dịch vụ tài chính cá nhân, Ngân hàng UOB Việt Nam, nhận định: "Ban đầu, nhiều người cho rằng Trump chỉ dùng thuế quan như một chiến thuật đàm phán, nhưng thực tế cho thấy để đem về lợi ích cho Mỹ, ông sẵn sàng thực hiện các biện pháp trừng phạt kinh tế mạnh tay mà không có cảnh báo trước. Điều này khiến doanh nghiệp rất khó hoạch định chiến lược dài hạn".

Do đó, nếu sự bất ổn tiếp tục gia tăng, nhà đầu tư toàn cầu có thể đẩy mạnh rút vốn khỏi những thị trường có mức độ rủi ro cao như ASEAN.

Giải pháp cho ASEAN

Theo ông Abel Lim, ASEAN có thể giảm thiểu rủi ro và củng cố vị thế trên bản đồ thương mại toàn cầu bằng 4 trụ cột giải pháp: đa dạng hóa đối tác, nâng cao giá trị xuất khẩu, củng cố chuỗi cung ứng và thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Trước hết, việc giảm sự phụ thuộc vào các nền kinh tế lớn như Mỹ và Trung Quốc là bước đi cấp thiết, trong đó mở rộng thị trường xuất khẩu sang EU, Ấn Độ và Trung Đông sẽ giúp ASEAN chủ động hơn trước những biến động chính sách.

Thúc đẩy thương mại nội khối cũng là giải pháp quan trọng khi tỷ trọng giao dịch nội khối ASEAN hiện mới chỉ đạt khoảng 23% tổng thương mại, thấp hơn nhiều so với mức 60% của Liên minh châu Âu (EU). Việc đơn giản hóa thủ tục hải quan, giảm rào cản phi thuế quan và phát triển thanh toán kỹ thuật số xuyên biên giới sẽ góp phần tạo động lực cho sự phát triển bền vững của khu vực.

"Nếu thương mại nội khối ASEAN hoặc nội khối châu Á duy trì ổn định, cùng với sự phục hồi mạnh mẽ của ngành du lịch, những yếu tố này có thể giúp bù đắp tác động tiêu cực và hạn chế ảnh hưởng đến nền kinh tế khu vực", ông Abel dự đoán.

Theo đó, ông dự báo 4 nền kinh tế gồm Indonesia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam sẽ ghi nhận mức tăng trưởng khả quan, nhờ dòng vốn FDI ổn định, phục hồi du lịch và sự trỗi dậy của lĩnh vực điện tử.

Bên cạnh đó, ASEAN cần chuyển dịch từ xuất khẩu các mặt hàng giá trị thấp sang những sản phẩm có hàm lượng công nghệ và giá trị gia tăng cao hơn, chẳng hạn như công nghệ xanh, thiết bị điện tử và thực phẩm chế biến. Tận dụng lợi thế của từng quốc gia - như ngành điện tử và bán dẫn của Việt Nam, ôtô của Thái Lan hay chất bán dẫn của Malaysia - sẽ giúp ASEAN gia tăng sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Đáng chú ý, các chính sách thuế quan cứng rắn của chính quyền Trump 2.0 có thể buộc các tập đoàn đa quốc gia đẩy nhanh chiến lược dịch chuyển sản xuất nhằm giảm thiểu rủi ro từ việc phụ thuộc quá mức vào một quốc gia duy nhất.

Trong bối cảnh đó, ASEAN đang tận dụng lợi thế về lao động giá rẻ, vị trí địa lý thuận lợi và chính sách ưu đãi đầu tư để trở thành trung tâm sản xuất thay thế, theo mô hình "China +1".

Điển hình, Malaysia đang triển khai chương trình "Selangor Soft Landing", cung cấp văn phòng miễn phí và ưu đãi đầu tư nhằm hỗ trợ doanh nghiệp từ Trung Quốc, Hong Kong và Đài Loan. Selangor - bang đóng góp 25,9% GDP - theo đó trở thành điểm đến hấp dẫn cho dòng vốn FDI.

Các đối tác tham gia ký kết chương trình "Selangor Soft Landing" tại Malaysia. Ảnh: MDBC.

Thái Lan tập trung cải thiện môi trường kinh doanh, đơn giản hóa thủ tục hành chính và thu hút đầu tư vào các lĩnh vực công nghệ cao như điện tử, xe điện và kỹ thuật số. Chính phủ nước này cũng tích cực mời gọi các "ông lớn" như Amazon, Google, Microsoft xây dựng cơ sở hạ tầng tại nước này.

Trong khi đó, Việt Nam tận dụng vị trí chiến lược, đẩy mạnh các hiệp định thương mại tự do (FTA) và cải thiện cơ sở hạ tầng nhằm thu hút các doanh nghiệp quốc tế trong làn sóng dịch chuyển sản xuất khỏi Trung Quốc.

Những nỗ lực này cho thấy ASEAN không chỉ đóng vai trò là điểm đến FDI, mà còn đang chủ động xây dựng môi trường đầu tư hấp dẫn để giữ chân doanh nghiệp, củng cố vị thế trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái định hình.

Việc cải thiện hạ tầng logistics, nâng cao tính minh bạch trong chính sách thuế và đẩy mạnh đầu tư vào giao thông vận tải cũng là yếu tố quan trọng giúp tối ưu hóa chuỗi cung ứng, tạo lợi thế cạnh tranh trước các khu vực khác.

Ngoài ra, nâng cao năng lực nội địa thông qua phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao và hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) cũng là chìa khóa để tăng cường khả năng chống chịu trước những thay đổi địa chính trị. Trong bối cảnh nền kinh tế toàn cầu ngày càng dịch chuyển sang số hóa, ASEAN cần tập trung đào tạo kỹ năng công nghệ, đặc biệt trong các lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa, đồng thời hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận công nghệ mới để tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Phát triển các ngành công nghiệp chiến lược như dược phẩm và công nghệ sinh học không chỉ giúp ASEAN nâng cao tính tự chủ mà còn mở ra cơ hội mới trong nền kinh tế tri thức.

"Nếu chủ động thích ứng và điều chỉnh chiến lược phù hợp, ASEAN không chỉ có thể giảm thiểu tác động từ chính sách bảo hộ của Mỹ mà còn củng cố vị thế của mình trong trật tự kinh tế toàn cầu đang thay đổi", các chuyên gia tại UOB nhận xét.